ΚΕΙΜΕΝΟ: Η ιδιωματική γλώσσα ενός νέου κόσμου
Εικόνες και πληροφορική
Στις ημέρες μας λοιπόν, σε μεγάλο βαθμό, όλες οι «μικρές» εθνικές γλώσσες κινδυνεύουν να υποστούν τις συνέπειες της «διασπορικής» εμβέλειας της υπερεθνικής γλώσσας. Μιας γλώσσας που χαρακτηρίζεται τόσο από την αύξουσα «τεχνοποίηση» των επικοινωνιών όσο και από την ακάθεκτη εισβολή της εικόνας. Πράγματι, οι νέες γλώσσες της παγκόσμιας διαδικτυωμένης κοινωνίας της τηλεματικής και της πληροφορίας είναι σε μεγάλο βαθμό υποταγμένες στα κελεύσματα της «ουδέτερης» γλώσσας των συναλλαγών, της διαπολιτιστικής εκφραστικότητας της εικόνας και των τεχνικών γλωσσών των διαφόρων Microsoft, σημερινών και μελλοντικών. Αν λοιπόν η χθεσινή ιμπεριαλιστική αγγλοφωνία έπαιρνε τη μορφή μιας επιλεκτικής ατομικής προσαρμογής στο γεγονός της ηγεμονίας της αγγλοαμερικανικής επιστημονικής κοινότητας, η σημερινή και η αυριανή αγγλοφωνία νοθεύονται από την υπερκείμενη γλώσσα της εικονογραφημένης πληροφορικής. Όλο και περισσότερο η τρέχουσα επαγγελματική δράση εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων θα διεξάγεται μέσω μιας απλουστευμένης «τεχνοαγγλικής» γλώσσας, η οποία επιβάλλει τους νέους παγκόσμιους όρους ενός επικοινωνιακού ιδεώδους που οφείλει να είναι ταυτοχρόνως σύντομο, εύληπτο, εικονικό και τυποποιημένο. Και έτσι, με αυτόν τον τρόπο, το νέο γλωσσικό διακύβευμα δεν εντοπίζεται μόνο στην ήδη αμφίσημη σχέση της οικουμενικής αγγλοφωνίας με τις ιθαγενείς γλώσσες που προσπαθούν να αντισταθούν στη διάβρωσή τους. Πολύ περισσότερο, η επικράτηση της οικουμενικής «τεχνοαγγλικής» απειλεί να υπονομεύσει τη σχέση του ανθρώπου με τη γλώσσα εν γένει: απλουστεύοντας, «υπερεπικρατειοποιώντας», «εικονοποιώντας» και τεχνοποιώντας την επικοινωνία, τείνει να αφαιρέσει από τη γλώσσα το συμβολικό της φωτοστέφανο. Η ταύτιση μιας επιτυχούς συμμετοχής στον οικουμενικά ανταγωνιστικό κόσμο της πληροφορίας με την άρτια τεχνογνωσία και την τεχνοεπικοινωνιακή δεξιότητα απισχναίνει το κοινωνικό κύρος του αυτόνομου γλωσσικού παιχνιδιού και αποδυναμώνει την αξία του επιχειρήματος και τη δύναμη της ρητορικής. Μια ολόκληρη παράδοση «τέχνης του λόγου» που ανατρέχει στην αρχαία πόλη και στον Μεσαίωνα κινδυνεύει να πνιγεί στους τυποποιημένους μαιάνδρους του Microsoft. Είναι σαφές ότι μαζί με τη γλώσσα και ο ίδιος ο λόγος δεν μπορεί πια να είναι αυτός που ήταν.
Η αληθινή απειλή
Έτσι όλες οι γλώσσες απειλούνται από «διασπορικά σύνδρομα». Η οικουμενική επικράτεια της χύδην πληροφορίας αποδυναμώνει τους ίδιους τους «τόπους» της γλώσσας. Τα σήματα βρίθουν: η απλουστευμένη και «μεικτή» γλώσσα της τηλεόρασης, η αυτολογοκριμένη, απλουστευμένη και συντομογραφική γλώσσα των εφημερίδων -χαρακτηριστικά είναι τα νέα έντυπα που περιορίζουν την έκταση όλων των κειμένων σε 100 ή 200 λέξεις που στην πραγματικότητα λειτουργούν ως απλές λεζάντες ενός αβανταδόρικου τίτλου-, η άνεση με την οποία ο ολοένα ελλειπτικότερος προφορικός αλλά και γραπτός λόγος αναμειγνύουν όχι μόνον έτυμα και γλώσσες αλλά και τυπογραφικά στοιχεία, «φωτο»-εικόνες, διαγράμματα και σχήματα κάθε είδους αναγγέλλουν μια νέα σχέση του ανθρώπου με τη γλώσσα εν γένει. Ακόμα μία φορά λοιπόν, εκείνη που μιλάει είναι τελικώς η εξουσία, μια εξουσία που όλο και περισσότερο ασκείται και διαχέεται μέσα από τυποποιημένες ροές πληροφοριακών σημάτων.
Με αυτήν την έννοια δεν είναι αυτή καθαυτή η ξενογλωσσία που απειλεί τις μικρές γλώσσες. Χειριζόμενος καλά μια ξένη γλώσσα, μπορείς ίσως να επεξεργασθείς καλύτερα και τη δική σου. Ο Πούσκιν είναι παιδί της γαλλόφωνης ρωσικής αριστοκρατορίας του τέλους του 18ου αιώνα, όπως ακριβώς ο Σολωμός είναι το απαύγασμα της ιταλοφωνίας του και ο Σεφέρης της αγγλοφωνίας του. Το διαφαινόμενο «διασπορικό» γλωσσικό σύνδρομο είναι όμως πολύ πιο δυσοίωνο: όταν για να «τηλε-προκόψεις» και για να «τηλε-αναδειχθείς» δεν χρειάζεται να μάθεις καμιά «παραδοσιακή» γλώσσα καλά, αποδυναμώνεις ακόμα και τη μητρική σου. Και έτσι η χρηστική αξία του συμβολικού «γλωσσικού κεφαλαίου» απειλεί να εξαφανισθεί. Οι εθνικές γλώσσες κινδυνεύουν να μετατραπούν σε εκλεκτικά παρεφθαρμένες διαλέκτους μιας άτυπης και απλώς «χρηστικής» οικουμενικής τεχνοαγγλικής και σε αποδυναμωμένα παιχνίδια που επιβιώνουν προς τέρψιν των φιλολόγων, των ποιητών και των αμετανόητων εκκεντρικών.
Άρθρο του Κωνσταντίνου Τσουκαλά, 6 Αυγούστου 2000, Το Βήμα
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-110 λέξεις).
Μονάδες 25
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το κείμενο, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος:
α. Οι κυρίαρχες γλώσσες σήμερα είναι απλουστευμένες και τυποποιημένες
β. Η γλώσσα που θα χρησιμοποιεί ο άνθρωπος μελλοντικά δεν θα έχει καμία σχέση με την παραγωγή του «λόγου», όπως τον γνωρίζαμε στις εθνικές γλώσσες
γ. Μπορεί να υπάρχει κίνδυνος για τον γραπτό λόγο, αλλά ο προφορικός λόγος δεν διατρέχει αυτόν τον κίνδυνο
δ. Και η πολιτική εξουσία θα αντιμετωπίσει πρόβλημα με την τυποποιημένη γλώσσα, γιατί δεν θα μπορεί να πείθει τους πολίτες
ε. Η εκμάθηση ξένων γλωσσών δεν απειλεί τη μητρική γλώσσα του ανθρώπου.
Μονάδες 10
Β2. Να εξηγήσετε τι μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο του κειμένου.
Μονάδες 5
Β3. α. Να γράψετε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων:
ακάθεκτη, εύληπτο, χειριζόμενος, τέρψιν, εκκεντρικών
Μονάδες 5
β. Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων:
εισβολή, ατομικής, διαχέεται, τελικώς, αποδυναμώνεις
Μονάδες 5
Β4. α. Να βρείτε στο κείμενο δύο εκφράσεις, στις οποίες ο συγγραφέας κάνει μεταφορική χρήση της γλώσσας.
Μονάδες 2
β. Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά, τα οποία δείχνουν ότι το κείμενο είναι άρθρο.
Μονάδες 3
γ. Στο κείμενο χρησιμοποιούνται ειδικές λέξεις για να αποδώσουν νέους όρους που σχετίζονται με την τεχνολογική πραγματικότητα. Να γράψετε πέντε από αυτούς τους όρους που περιέχονται στο κείμενο αυτό.
Μονάδες 5
Γ1. Με την παγκοσμιοποίηση, την ανάπτυξη της επικοινωνίας μέσω της τεχνολογίας και την υπερίσχυση συγκεκριμένων γλωσσών οι εθνικές γλώσσες, μεταξύ των οποίων και η ελληνική, δέχονται ισχυρές πιέσεις, οι οποίες συντελούν στην αποδυνάμωση ή την εξαφάνισή τους. Με δεδομένο το παραπάνω να εξηγήσεις ποιοι είναι οι κίνδυνοι που απειλούν την ελληνική γλώσσα και πώς νομίζεις ότι μπορεί να προστατευτεί από αυτούς; (400-500 λέξεις).
Μονάδες 40